Droogte Kenia 'man made'

In de serie ‘De verhitte aarde’ behandelde de NOS vorige week de gevolgen van klimaatverandering. Middels een reeks reportages en artikelen van eigen correspondenten werd onder volledige boetedoening van climate change de verwoestijning, hongersnood en het uitsterven van de nomadencultuur in een klap verantwoord. “Onzin”, vindt geograaf en ecoloog Marcel Rutten: “De media staren zich blind op klimaatverandering.”

Tekst: Erik de Jong

Vanuit een vervuild modderpoeltje vult een oude nomade haar jerrycan bij. Het zijn de laatste beetjes water waar zij zichzelf en haar familie mee kan voorzien. Een man sjokt door een woud van dode bomen. De lichte aanraking van zijn hand is genoeg om de levenloze takken te doen afbreken.

Het zijn slechts enkele beelden uit de reportages die de NOS uitzond in het kader van klimaatverandering. In een ervan vertelt Oost-Afrikacorrespondent Kees Broere met sobere stem dat “door de veranderingen in het klimaat, de vegetatie verdort.”
Rutten, zelf al meer dan 25 jaar onderzoeker naar droogte, water en land in semi-aride Kenia en werkzaam voor het African Studies Centre in Leiden, is het hiermee oneens: “ Ik ben geen klimaatscepticus en ontken ook niet dat er veranderingen zijn in het klimaat, maar Noord- Kenia is het verkeerde voorbeeld van droogte door klimaatverandering .”

Ruttens kritiek richt zich vooral op diegenen die zich blindelings achter klimaatverandering scharen. Niet alleen de NOS maar ook andere media lijken eensgezind over de oorzaak van de droogte. Rutten: “Tekenend is dat er geen duidelijke onderbouwing komt van 'klimaatverandering'. Graag zou ik cijfers willen zien, maar ik vrees dat dat allemaal te ingewikkeld wordt voor een item van drie minuten. Die nuances halen de insteek van de redactie van het journaal, die op zoek zijn naar voorbeelden van klimaatverandering, onderuit”.

Heleen Ekker, coördinatrice van de NOS-serie ‘De verhitte aarde’ geeft toe dat je je als medium op glad ijs begeeft door het op klimaatverandering te gooien. “Het is inderdaad moeilijk om van een specifiek gebied duidelijk aan te wijzen of het last heeft van klimaatverandering, of alleen van toevallige weersextremen. Ik ga te rade bij degenen die daadwerkelijk het onderzoek doen naar het veranderende klimaat. Dat gebeurt bij universiteiten als Wageningen en het KNMI”.

“Merkwaardig,” aldus Rutten, “het zijn nou juist deze instanties die betrokken zijn bij een studie van het Co-operative Programme on Water and Climate (CPWP). De resultaten van dat onderzoek laten zien dat in bepaalde gebieden in Oost-Afrika de neerslag juist toeneemt. Ook mijn eigen bevindingen onderschrijven dat. Van de negen natte jaren tussen 1962-2007 vonden er vijf in het laatste decennium plaats.” Toch staan sinds 2005 steeds meer putten droog. Het tekort aan water moet gezocht worden in politiek-economische kwesties als ontbossing, het

toenemend aantal (internationale) bloemen- en groententelers en bevolkingsgroei.

Het probleem met de huidige droogte is dat de grondwaterreserves slinken. “Het uitblijven van droogteperiodes zijn een terugkerend fenomeen in Kenia. Feit is dat men nu kampt met een hydrologische en agrarische droogte; door de toegenomen bloementeelt en akkerbouw zakt het waterpeil van grote meren, en lopen rivierbeddingen, waar de inwoners normaliter hun water halen, leeg. Daar komt nog eens bij dat grote stukken bos waar deze rivieren ontstaan, gekapt worden om akkerland te winnen. ”

Oost-Afrikacorrespondent Koert Lindijer, die ook een bijdrage leverde aan ‘De verhitte aarde’, reageert hierop: “Als het om Borana en Samburu gebied gaat, is er wel degelijk sprake van klimaatsverandering, steeds frequenter droogtes. In deze gebieden staan nauwelijks bomen en hoeft dus niet gekapt te worden. Het is nomadengebied, met agrarische activiteit heeft het weinig van doen. Ik hoor nomaden zeggen dat ze nu echt niet meer tegen de droogtes opkunnen. Geleerden mogen twijfels koesteren, ik luister naar de mensen op de grond. En voor hen is zo'n discussie of het climate change is of man made, een onbereikbare luxe. De ramp slaat toe, dat is het uitgangspunt.”

Toch zijn er ook andere instanties die het probleem van de ontbossing onderschrijven. In een artikel dat het humanitair informatienetwerk van de Verenigde Naties (IRIN) onlangs naar buiten bracht, wordt stellig bevestigd dat oorzaken als illegale bewoning, houtskoolbranderij en toegenomen akkerbouw ertoe leidde dat meer dan een kwart van het grootste bos van Oost-Afrika, het Mau-bos, is verdwenen. En dat terwijl Kenia en omliggende landen voor hun watervoorziening op dit ecosysteem zijn aangewezen; in het gebied valt veel neerslag en een groot aantal meren en rivieren in de omgeving wordt door dit enorme bos gevoed.

Om het woud te beschermen en daarmee belangrijke waterbronnen veilig te stellen, is het nodig maatregelen te nemen. “Terugkerende droogtes kun je niet voorkomen, maar je kunt je er wel beter tegen wapenen”, aldus Rutten. “Het waterrijke bosgebied moet beschermd worden en de mensen die er zich gevestigd hebben moeten ander land aangeboden krijgen”.

Andere oplossingen om de lokale watercrisis te bevechten moeten volgens Rutten vooral gericht zijn op het verhogen van de draagkracht van het gebied en het versterken van de weerbaarheid van de veehouderij. Dat vraagt om maatregelen als herbebossing en het stoppen van zandwinning uit rivieren. Ook moet er intensiever gezocht worden naar technologische oplossingen om water op te vangen voordat het ondergronds gaat, het zogenoemde water harvesting. Maar zeker zo belangrijk is dat streng toezicht gehouden wordt op activiteiten die schadelijk zijn voor de grondwatervoorraad; nu worden boreholes viel te diep gegraven en op een te geringe onderlinge afstand. Dat alleen omdat excessieve waterverbruikers de reserves doen slinken. Bewoners zouden zich er juridisch tegen moeten kunnen wapenen.”

En dat zou een doorbraak zijn. Niemand zit namelijk te wachten op lege putten. De vrouw die daardoor genoodzaakt wordt haar water uit een smerige modderpoel te halen niet; de man die moeiteloos dorre takken afbreekt niet en de media die beweren dat dit allemaal de schuld is van klimaatverandering vast ook niet. Rutten: “Nogmaals, ik ben geen klimaatscepticus, maar om in de media de waarheid boven tafel te krijgen zouden meer wetenschapsjournalisten welkom zijn.”